Tekstil kelimesi Latince ” Textus/Doku” kökenli bir kelimeden türetilmiş olup “Dokulandırılmış alan, örgülendirilmiş yüzey” anlamına gelirki bu bize Osmanlıca’dan geçmiş olan “Nesç” kökenli “Mensucat” kelimesi karşılığıdır ve tekstil ile aynı anlamdadır.
İnsanların giyecek gereksinmeleri ve ev eşyalarının büyük bir kısmını Tekstil ürünleri ile karşılanır. UNESCO (Birleşmiş Milletler Bilim ve kültür Teşkilatı), yayınladığı bir inceleme raporudur. İnsanlığın beş temel gereksinimi olduğunu ve bunların önem sırasına göre “Gıda,Giyim,Sağlık hizmetleri,Konut ve Güvenlik” olduklarını açıklamıştır.
Yukarıdaki sıralamada belirtildiği gibi insanlığın gıdadan sonra ikinci temel gereksinimi, tekstilin çok yönlü bir dalı olan giyimdir.Ayrıca dünyadaki çalışan nüfusun 1/8 i, dolaylı olarak veya doğrudan tekstilin içindedir ve yurt ekonomilerine çok ileri düzeyde katkıları vardır.
Tekstil hemen hemen belli başlı tüm deney bilimler ve sosyal bilimler ile doğrudan veya dolaylı olarak ilgilidir ve bu nedenden dolayı komloks(bileşik) bir bilim dalıdır.
1.GENEL DOKUMA TEKNİĞİ
Genel kumaş dokuma tekniği,birbirine dik konumda tutulan iki iplik grubunun çeşitli düzenlerde kesişmesi, birbiri içerisinden geçirilmesi ile doku oluşturma olarak tanımlanabilir. Bu sistemde en az iki iplik grubuna ihtiyaç vardır. Bunlardan oluşturulacak dokuya dik konumda olan iplik grubuna çözgü, yatay konumda olan iplik grubuna da atkı iplikleri adı verilmektedir.
Dokuma genel olarak üç temel prensibin birbiri ile uyumlu bir şekilde bir tezgah üzerinde toplanması ve çalıştırılması sonucu gerçekleştirilmektedir ve bu işlemlere temel dokuma prensipleri denilmektedir. Bu prensiplerin hepsinin birlikte gösterdiği bir dizayn şekil 1’de şematik olarak gösterilmiştir.
Dokumada çözgü iplikleri birbirine paralel olarak belli bir sayıda ve yan yana bulunurlar.
Dokumanın yapıldığı yöne doğru ilerlemesi gereken çözgü tabakası arasından atkı ipliğinin geçirilmesi ve bunun kumaşa dahil edilmesi sürekli olarak tekrarlanan temel işlemlerdir.
Dolayısıyla bir dokuma işleminde 3 temel ve 2 yardımcı safha olduğu göze çarpar. Aynı zamanda dokumanın da üç temel prensibi olarak bilinen bu mekanizmalar,
-Ağızlık açma mekanizması,
-Atkı atma mekanizması ve
-Tefe vurma mekanizması olarak sıralanabilir. ayrıca dokumada yardımcı mekanizmalar ise,
-Çözgü salma mekanizması,
-Kumaş çekme ve sarma mekanizması,
şeklinde özetlenebilir. Bunların dışında temel dokuma işlemlerine dikkat edildiğinde, bir dokuma kumaşın oluşturulması için üç temel elemanın gerekli olduğu görülebilir.
-Ağızlığı oluşturan gücüler,
-Ağızlıktan atkı ipliğini geçiren bir atkı taşıma elemanı,
-Atılan atkıyı kumaşa tefeleyen tarak.
Dokumada çözgü iplikleri, çözgü levendinden sağılmaktadır. Çözgü köprüsünden geçerek dokuma bölgesine gelen çözgüler çerçevelere asılı gücü gözlerinden birer, taraktan ise gruplar ( 2,3 veya 4 iplik ) halinde geçirilirler. Çerçeveler iki gruba ayrıldığı zaman oluşan üçgen kesitli çözgü ağızlığının tepesini kumaş çizgisi, tabanını ise tarak belirlemektedir.
Tarağın her tefe vuruşunu gerçekleştirdikten sonra kumaş çekme tertibatı belirli bir sarma yaparken yine uygun bir miktar çözgünün salınması gerekir.
2. TEMEL DOKUMA PRENSİPLERİ
2.1 Ağızlık Açılması ( Shedding )
Her çözgü ipliği bir gücü gözünden geçirilmiştir. Dokunacak kumaşın örgüsüne uygun olarak bir atkı atıldığı zaman bu atkının üzerinde bulunması gereken çözgüler bu gücüler vasıtasıyla yukarı kaldırılırlar. Böylece atkı taşıyıcının arasından geçeceği ağızlık adı verilen bir açıklık meydana gelir ve her atkı için yeniden oluşturulur.
Ağızlık açma mekanizmalarının görevi budur. Ağızlığın oluşturulabilmesi için en az iki çözgü grubuna ( yani en az 2 çerçeveye ) ihtiyaç vardır.
2.2 Atkının Atılması (Picking )
Çözgünün iki tabakaya ayrılması ile oluşan ağızlığın içerisinden atkı ipliği bir taşıyıcı vasıtasıyla geçirilir. Bu bir mekik, mekikçik ya da kanca olabileceği gibi hava veya su-jeti gibi akışkan malzemede olabilir.
2.3 Tefe Vurması (Beating-up )
Yeni atılmış olduğu için kumaştan ayrı bulunan atkı ipliğini iterek, kumaşa dahil etmek için dişlerinden çözgü iplikleri geçirilen tarak ile tefeleme veya tefe vurma işlemi gerçekleştirilir. Yeni atkı ipliğinin kumaşa dahil edildiği yere ‘kumaş çizgisi’ veya ‘’kumaş sınırı’’denilmektedir.
DOKUMA KUMAŞ ANALİZİ
Elimizde örneği bulunan bir dokuyu aynı özelliklerde üretebilmek için kumaş analizi yapılır kumaş analizi ile elde edilen bilgiler iplik üretim ve dokuma makinelerine yansıtılarak gerekli ayarlar ve düzenlemeler yapılır. Kumaş analizinin doğru yapılması kumaşın başlangıçta istenilen özellikleri sağlayabilmesi için önemlidir.
Kumaş analizi ve aynı kumaşın tekrar üretimi ile ilgili hesaplamaların ve planların ortaya konulması için işlem sırası genel olarak şu şekildedir;
Kumaşın kullanım alanının belirlenmesi
Kumaşın yüzünün ve tersinin belirlenmesi
Kumaşın atkı ve çözgü yönünün belirlenmesi
Kumaşın çözgü sıklığı ve çözgü tel sayısının hesaplanması
Atkı sıklığının tespiti
Örgünün tespit edilmesi ve tahar armür planının çıkartılması
Çözgü ve atkı renk planının raporunun tespit edilmesi
Çözgü ve atkı iplik numarasının ve hammadesinin tayini
Tarak eni ve tarak numarasının tespiti
Çözgü ve atkı ağırlığının hesaplanamsı
Mamul kumaş ağırlığının hesaplanması
gibi vs. sıralanabilir.
Kumaş analizi için gerekli araçlar;Kareli kağıt,lüp,uzun iğne,duyarlı terazi,makas,cetvel,boya kalemi vb.’dir.
1. Kumaşın yüzünün ve tersinin belirlenmesi
Kumaşın tersinin ve yüzünün belirlenmesinde dikkat edilecek noktalar örnek olarak şöyle sıralanabilir;
Çözgü yada atkı örgüsü olma durumuna göre kapanmalar hangi yönde daha fazla ise o taraf kumaşın yüzüdür.
Kumaşı çözgüsü ayrı atkısı ayrı iplikten yapılmışsa pahalı olan ipliğin örgü yapıldığı taraf kumaşı yüzüdür.
Apre görmüş kumaşların yüz tarafındaki kısa elyaf kesilmek suretiyle yok edilir. Bu taraf kumaşın yüzüdür. ve görünümü daha parlaktır.
Kaşa flanel gibi yünlü, pazen gibi pamuklu kumaşlarda tüylü taraf ters veya yüz olabilir.
2.Kumaşın atkı ve çözgü yönünün belirlenmesi
Çözgü ve atkı yönünü belirlerken de dikkat edilecek özellikler örnek olarak şu şekilde sıralayabiliriz.
Çizgili kumaşlarda çizgi yönü çözgü yönüdür
Çözgü sıklığı atkı sıklığından daha fazladır
Çözgü ipliğinin bükümü atkı ipliğinin bükümünden daha fazladır
Ekoseli kumaşlarda çözgü yönü daha uzundur
Kumaş da iplikler çift yada tek katlı olduğu zaman, çift katlı olanlar çözgü tek katlı olanlar atkıdır
Tüylendirilmiş kumaşlarda tüy yönü çözgü yönüdür
Çözgü yönünde genellikle tarak yolları bulunur
3.Kumaşın dokusunun bulunması
Analiz edilecek kumaşın yüzü tespit edildikten sonra ele alınır sol kenarından daha sonra üst kenarından 0,5-1cm kadar genişlikte çözgü ve atkı iplikleri çekilir.Sol yukarı baştaki ilk çözgü ipliğinden başlayarak çözgü ipliklerinin atkı iplikleri ile alttan ve üsten kesimleri takip edilir. Çözgü ipliğini üsten kestiği noktalar desen kağıdında karelerin doldurulması veya işaretler ile gösterilir. Çözgü ipliği atlı ipliğinin altında ise bu kare boş bırakılır. Böylece çözgü ipliğinin yaptığı kesişme düzeni atkı ve çözgü yününde tekrar edinceye kadar işlem devam ettirilir. Kumaş örgüsünün yanı sıra ipliklerin renk düzeninin de incelenmesi ve not edilmesi, aynı zamanda iplik renk çıkarılmasını da kolaylaştırır.
4.Atkı ve çözgü sıklığının belirlenmesi
Kumaşın atkı ve çözgü sıklığının belirlenmesi lüp aleti ile TS 250 standardına göre kolayca belirlenir.Lüp yardımıyla bir iğne ile, iplikler sayılarak iplik sıklığı tespit edilebilir. ayrıca lüp kullanmadan da kumaşın kenarı saçaklandırılır ve 1cm uzunluğundaki iplikler sayılarak da iplik sıklığı belirlenir. genelde çözgü sıklığı atkı sıklığından fazla bulunur.
5.İplik katının belirlenmesi
Katlı iplikler, birden çok ipliğin burularak birbiri üzerine sarılması ile tek bir iplik haline gelen yapılardır.Numune kumaş analizinde, atkı ve çözgü ipliklerinin kumaştan çekilerek büküm aldığı yönün tersine el ile büküm verilerek varsa iplik katı açılır ve iplikler sayılarak işlem tamamlanır. Bu sırada ipliklerin büküm yünleri de belirlenir.
6.iplik numarasının belirlenmesi
İplik numarasının tayini TS225 standardına göre yapılmaktadır. Bunun için farklı çözgü ve atkı ipliklerini içeren kumaştan, atkı ve çözgü yönünde dikdörtgen şeritler kesilir. Kesilen tüm şeritler yaklaşık 50cm uzunluğunda olmalıdır. (atlıda 5şerit, çözgüde 2şerit alınır) kesilen şeritlerden 10 iplik ayrılır ve düzeltilmiş uzunlukları bulunarak ortalamaları alınır. Bulunan ortalama değer şeritlerden çekilen iplik sayısı ile çarpılır. Toplam ağırlıkları da tespit edildikten sonra aşağıdaki (2.1) nolu formül iplik numarasını tex cinsinden vermektedir. (iplik renk planları da göz önüne alınarak, her bir rengin numarasını tayin etmek amacıyla şeritlerden çıkarılan her bir iplik renklerine, rengine göre gruplandırılır ve her bir renk grubu için iplik numarası belirlenir. İplik numaraları renklerine göre farklı değilse ortalama bir iplik numarası tayin edilir. Ayrıca iplikler katlıda olsa numara tayininde tek kat iplik olarak ele alınır. İpliğin kat durumu belirtilir ve ipliğin diğer ayrıntıları da anlaşılır bir şekilde not edilir.
7. Atkı ve çözgü ipliklerinin kısalma oranının belirlenmesi
İpliğin kısalma oranı ise TS 254 standartlarına uygun şekilde belirlenmektedir ve kumaş içerisinde belirli uzunlukta çekilmiş ipliğin gerilerek ölçülen uzunluğunun kumaş içerisindeki uzunluktan farkının gerilmiş uzunluğa bölümü şeklinde ifade edilmektedir.
8.Kumaşın Metre kare Metre tül ağırlığının hesaplanması
Kumaş gramajı belirlenirken TS251 nolu standart esas alınmaktadır. Analiz edeceğimiz kumaştan kesilen 10*10cm ebadındaki numuneler tartılır ve tartım sonuçlarının ortalaması hesaplanır. Sonuç 100sayı ile çarpılarak metrekare ağırlığı bulunur. Kumaşın metrekare ağırlığını bulduktan sonra bunu ,kumaş eni ile çarparak metre tül ağırlığı bulunur.
DOKUMA MAKİNALARININ SINIFLANDIRILMASI
Dokuma makinalarının sınıflandırılmasını çeşitli şekillerde yapmak mümkündür. En yaygın sınıflandırmalar aşağıda gösterilmiştir.
A) Faz sayısına göre dokuma makinalarının sınıflandırılması:
a) Tek fazlı dokuma makinaları:
b) Çok fazlı dokuma makinaları:Yuvarlak dokuma makinaları, Düz çok fazlı dokuma makinaları
B) Atkı atma sistemine göre dokuma makinalarının sınıflandırılması: (Ayrıntılar için yukarıdaki linklere tıklayın)
a)Mekikli dokuma makineleri:
b)Mekikçikli dokuma makinaları:Tek veya çok mekikçikli dokuma makinalarını kapsamaktadır.
c)Kancalı dokuma makinaları
d)Hava jetli dokuma makinaları
e)Su jetli dokuma makinaları
C)Ağızlık açma mekanizmalarına göre dokuma makinalarının sınıflandırılması:
a)Eksantrikli (Kamlı) dokuma makinaları
b)Armürlü dokuma makinaları
c)Jakarlı dokuma makinaları
DOKUMA ÖRGÜLERİ
-BEZ AYAĞI ÖRGÜLERİ
-DİMİ ÖRGÜLERİ:: SAĞ YOLLU DİMİ – SOL YOLLU DİMİ
-RİPS ÖRGÜLERİ : ATKI RİPSİ – ÇÖZGÜ RİPSİ
-PANAMA ÖRGÜLER
-SATEN ÖRGÜLERİ
DOKUMA SÖZLÜĞÜ
DOKUMA: Atkı ve çözgü adını verdiğimiz iki dizi ipliğin birbirleriyle dik yönde kesişmesi ve bağlantılar kurarak bir yüzey oluşturmalarıyla meydana gelirler.
ATKI:Dokumacılıkta enine olan ipliklere denir.
ÇÖZGÜ:Dokumacılıkta boyuna(uzunlamasına) olan iplikleri denir.
TAHAR:Çözgü ipliklerinin dokunacak kumaşın desenine göre gücülerden ve tarak dişleri arasından geçirilmesine tahar denir.
HAŞIL: Haşıl tek katlı veya mukavemeti az çözgü ipliklerine mukavemet kazandırmak amacıyla yapılan kimyasal işlemdir.
ÖRGÜ: Dokuma Kumaşlardaki atkı ve çözgü bağlantılarının teknik olarak ifadesidir. Çözgü ve atkı ipliklerinin belirli düzenlerde altta veya üstte olma durumuna göre değişik örgüler meydana gelir. En basit örgü çözgü ve atkının bir altta bir üstte bağlantı yaharak oluşturduğu bezayağı isimli örgüdür.
NON-WOVEN: Dokusuz tekstil yüzeyleridir. Tekstil liflerinin iplik haline getirilmedin çeşitli yöntemlerle tekstil yüzeyi haline getirilmesine denir.
Kaynak : Dokuma.org
|
